Χθες βράδυ είχα την τιμή και τη χαρά να παρουσιάσω το βιβλίο του Τηλέμαχου Κώτσια "Στην απέναντι όχθη" στο Πνευματικό Κέντρο της Ι.Ν. Φανερωμένης στο Χολαργό ύστερα από πρόσκληση του βιβλιοπωλείου " Βιβιλιοπωλείο χωρίς όνομα". Ο Τηλέμαχος Κώτσιας επίσης παρουσίασε το δικό μου βιβλίο της "Ζωής και της Αγάπης".
Το βιβλίο του Τηλέμαχου Κώτσια είναι ένα εξαιρετικό έργο για το οποίο έχουν γράψει διθυραμβικές κριτικές βιβλιοκριτικοί. Για σας που δε μπορέσατε να έρθετε σκέφτηκα να σας δώσω εδώ μια μικρή γεύση του βιβλίου.
" Θα ήθελα να σας καλέσω απόψε να κάνετε μια προβολή του εαυτού σας. Να ξεχάσετε ό,τι είσαστε, από πού προέρχεσθε, τι πιστεύετε, τι ελπίζετε, τι αγαπάτε. Να φαντασθείτε ότι είσαστε ένας νέος άνθρωπος γεμάτος όνειρα και σχέδια για το μέλλον που φεύγει από τον τόπο του για μια άγνωστη χώρα, μια χώρα που δε γνωρίζει τη γλώσσα που μιλούν οι άνθρωποι εκεί, όμως πιστεύει πως εκεί μπορεί να προκόψει. Να φανταστείτε πως φεύγετε και αφήνετε πίσω σας την οικογένειά σας, τη μάνα σας και τη νιόπαντρη γυναίκα σας που περιμένει το πρώτο σας παιδί. Να φανταστείτε πως στον ξένο τόπο που διαλέξατε να πάτε δεν ξέρουν ποια είναι η πατρίδα σας και σε ποιο σημείο του παγκόσμιου χάρτη να την τοποθετήσουν. Να φανταστείτε πως λίγα χρόνια μετά γυρίζετε πίσω και περιμένετε να βρείτε τα πάντα όπως τα αφήσατε. Όμως , τίποτε δεν είναι πια όπως το ξέρατε, η πατρίδα σας, ο τόπος που γεννηθήκατε, το χωριό σας, δεν είναι πια δικό σας::Κάποιοι ισχυροί του κόσμου τράβηξαν μια γραμμή και τον μοίρασαν στα δύο, η μία από τις δύο γειτονιές του χωριού σας ανήκει σε μια άλλη χώρα, μια χώρα που μόλις δημιουργήθηκε που εσείς δεν τη νιώθετε πατρίδα σας και που τη γλώσσα της δε μιλάτε, η άλλη γειτονιά ανήκει στη χώρα που πιστεύατε πάντα πως ήταν δική σας και που τη γλώσσα της μιλάτε: Σε αυτή τη χώρα που οι μεγάλοι που ορίζουν τις τύχες του κόσμου σας λένε πως δε μπορείτε να ανήκετε.
Σας φαίνονται ίσως απίθανα αυτά που σας λέω, πως είναι δυνατόν να γίνονται τέτοια πράγματα λέτε. Και όμως έγιναν και γίνονται. Τις μικρές ζωές των ανθρώπων ρυθμίζουν μεγάλα γεγονότα και ο άνθρωπος πως μπορεί να αντιδράσει στη φορά των πραγμάτων; Γιαυτό και ρωτώ πως άραγε θα νιώθατε αν σας συνέβαινε κάτι τέτοιο; Πως θα αντιδρούσατε; Θα αρνιόσαστε να δεχτείτε την κατάσταση όπως διαμορφώθηκε ερήμην σας, ή θα αγωνιζόσαστε να επιβιώσετε στον καινούργιο κόσμο;
Ο ήρωας του βιβλίου του Τηλέμαχου Κώτσια « Στην απέναντι όχθη», που θα μιλήσουμε για αυτό απόψε, ο Πέτρος Χαρίσης, είναι αυτός που καλείται να δώσει την απάντηση στο ερώτημα.
Ο Πέτρος Χαρίσης είναι ένας σύγχρονος Οδυσσέας χωρίς Ιθάκη. ΄Ενας Οδυσσέας που μετά από μια μακριά απουσία στη ξενιτιά γυρίζει στα 1924 στο σπίτι και τη γυναίκα του και βρίσκει πως δεν έχει πατρίδα, τουλάχιστον όχι όπως την ήξερε αυτός. Είναι ένας Οδυσσέας όμως που δεν αφήνεται να γίνει έρμαιο στις αλλαγές της Ιστορίας. Μπορεί το σπίτι του να είναι στη νέα χώρα, την Αλβανία και το χωράφι του στην Ελλάδα, όμως ο Πέτρος Χαρίσης, όπως πολλοί άλλοι σαν αυτόν θεωρεί την αλλαγή σαν κάτι προσωρινό, κάτι που δεν τον αφορά. Σαν τον Προμηθέα κουβαλάει μέσα του τη φλόγα της προόδου και ανασκουμπώνεται για να χτίσει το μέλλον το δικό του και της οικογένειάς του. Μέσα σε λίγο διάστημα καταφέρνει να προκόψει, να μεγαλώσει την περιουσία του και παράλληλα να βοηθήσει τους συγχωριανούς του να βελτιώσουν τη ζωή τους. Βρίσκει τον τρόπο να εκμεταλλευτεί για όφελος όλων, τα νερά του ξεροπόταμου και να αυξήσουν οι αγρότες τη παραγωγή τους. Χτίζει μια παράγκα, για να είναι κοντά στα χτήματά του. Η παράγκα εξελίσσεται σε καφενείο και παντοπωλείο, σε ταβέρνα και ξενοδοχείο σε τόπο συνάντησης και συναλλαγής. Σιγά σιγά ένα χωριό χτίζεται γύρω της και παίρνει το όνομά του από αυτή, ένας δρόμος φτιάχνεται και ενώνει το νέο χωριό με το Αργυρόκαστρο και την Ελλάδα. Η επικοινωνία μεταξύ των δύο μοιρασμένων μισών της ίδιας πατρίδας είναι κάτι που γίνεται χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Υπάρχουν όμως άλλα προβλήματα που υποβόσκουν και που αφορούν τη συνύπαρξη και συμβίωση των δύο κοινοτήτων στο νέο κράτος, την Αλβανία. Ο Πέτρος Χαρίσης όπως και άλλοι σαν αυτόν, μπορεί να μιλά Ελληνικά και να έχει ελληνική εθνική συνείδηση, στην απογραφή όμως είναι χαρακτηρισμένος Αλβανός, απλώς και μόνο γιατί το χωριό του βρέθηκε στη πλευρά των συνόρων που όριζαν τη νέα χώρα. Και ενώ οι αλβανόφωνοι κάτοικοι της χώρας σιγά σιγά αποκτούν αλβανική εθνική συνείδηση οι ελληνόφωνοι αρνούνται να απαρνηθούν τη δική τους. Η σύγκρουση δε θα αργήσει να εκδηλωθεί, στην αρχή με μια τοπικιστική αντιπαλότητα, και αμοιβαία δυσπιστία και εχθρότητα και στη συνέχεια πιο σοβαρά με το σταδιακό κλείσιμο των ελληνικών σχολείων και τον περιορισμό της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, από την πλευρά των Αλβανών, και με την ένοπλη αντίσταση από την πλευρά των ελληνοφώνων που οργανώνουν με τη βοήθεια της Ελλάδας το ΜΑΒΗ το Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου στο οποίο μετέχει και ο Πέτρος Χαρίσης.
Τα χρόνια περνάνε η οικογένεια του Πέτρου Χαρίση μεγαλώνει, έχει τώρα δύο γιούς και μια κόρη. Ο πρωτότοκος, ο Αντώνης, το καμάρι του, σπουδάζει δάσκαλος. Ο πατέρας του τον στέλνει στην Αθήνα για να τελειοποιήσει τις σπουδές του και εκεί ο νέος μπολιάζεται για τα καλά με τις αρχές του κομμουνισμού που τον έχει ήδη γνωρίσει από όταν σπούδαζε στο Ιεροδιδασκαλείο στα Γιάννενα. Η νέα θρησκεία του είναι οι αρχές του Διαλεκτικού Υλισμού.
Στη στροφή των κοσμογονικών αλλαγών που φέρνει η προσάρτηση της Αλβανίας στην Ιταλία, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και στη συνέχεια ο ελληνικός εμφύλιος και η πρόσδεση της Αλβανίας στο άρμα της Σοβιετικής ΄Ενωσης φέρνει απρόσμενες ανατροπές στη ζωή του Πέτρου Χαρίση. Σαν το στρίψιμο της βίδας που μπαίνει αργά και σταθερά στο ξύλο έτσι έρχονται και οι αλλαγές στη ζωή του. Ένα προς ένα τα χάνει όλα, την περιουσία που δημιούργησε, το μαγαζί, τα χτήματα... Άνθρωποι που άλλοτε δούλευαν για αυτόν, άνθρωποι που είχε βοηθήσει να επιβιώσουν τώρα είναι στην εξουσία.
Το νέο καθεστώς του Ενβέρ Χότζα έχει ανάγκη από εσωτερικούς εχθρούς για να αποκτήσει δύναμη. Μια και στο προηγούμενο καθεστώς δεν υπήρχαν προλετάριοι, το ρόλο του εχθρού του λαού τον απονέμουν στους Ελληνες εθνικιστές και τα προσωπικά μίση και πάθη βρίσκουν διέξοδο τον δήθεν αγώνα κατά των προδοτών. Δολοφονίες, βιασμοί, καταδίκες και φυλακίσεις σε μεσαιωνικά μπουντρούμια, καταναγκαστικά έργα, όλα τα μέσα που ένας απάνθρωπος και ανελέητος μηχανισμός έχει στα χέρια του για να καταπιέσει τη φωνή της αντίστασης χρησιμοποιούνται εις βάρος εκείνων που αντιστέκονται, που έχουν ελεύθερη γνώμη. Κάποιοι που προσπαθούν να γλυτώσουν και να φύγουν στην Ελλάδα πληρώνουν με τη ζωή τους και όχι μόνο.. Ο χειρότερος εχθρός λέει μια παροιμία είναι ο ευεργετηθείς, έτσι και στον Πέτρο Χαρίση, εκείνοι που βοήθησε είναι αυτοί που θα του φερθούν χειρότερα. ΄Ενας κύκλος καταδοτών και προδοτών τον περιβάλλει μεταφέροντας κάθε λέξη του στις αρχές, Ο Πέτρος Χαρίσης το ξέρει και παρόλα αυτά δε διστάζει να λέει τη γνώμη του για όλα, τι έχει να φοβηθεί, τα έχασε όλα, ακόμη και τα παιδιά του. Ο γιός του ο Αντώνης ανεβαίνει τα σκαλιά της εξουσίας, γίνεται υπουργός στο νέο καθεστώς. Αντίθετα όμως με τον πατέρα του που όσο απογυμνώνεται από τα υλικά αγαθά που χρόνια έχτιζε ,τόσο κερδίζει την ανθρωπιά και την ψυχή του, κάθε βήμα του Αντώνη προς τη κορυφή της εξουσίας είναι και ένα βήμα προς το χάσιμο της ψυχής του. Από τις κορυφαίες στιγμές του βιβλίου είναι σκηνή της συζήτησης του Αντώνη με τον παπά του χωριού όταν αυτός του θυμίζει πως πάνω από μας, υπάρχει κάποιος ανώτερος που κρίνει τις πράξεις μας. Ο Αντώνης θα κάνει συμβιβασμούς, θα πάρει σκληρές αποφάσεις, θα προδώσει φιλίες ακόμη και την αδερφή του και τον πατέρα του που υπεραγαπά. Υπεράνω όλων το κόμμα, θα χάσει την ψυχή του και στο τέλος το τέρας που αυτός έθρεψε θα τον κατασπαράξει αυτόν και τον αδερφό του όταν κρίνει πως δεν είναι πια χρήσιμος στο καθεστώς και στις νέες κατευθύνσεις του μετά την αποσκίρτηση του από το Σοβιετικό μπλόκ στα 1961..
Ο Τηλέμαχος Κώτσιας έγραψε ένα πραγματικό αριστούργημα, μια λιτή, δωρική αφήγηση της ζωής και της μοίρας των μελών μιάς οικογένειας και παράλληλα της ζωής στην Αλβανία του Χότζα και του διαδόχου του Μεχμέτ Σέχου,πρόσωπα και εικόνες μιας άγνωστης ζωής που εύχομαι ποτέ να μη γνωρισει κανείς από μας, ιστορίες υπανθρώπων, όπως του Ηλία Λαχανά και του Γρηγόρη Ντάλλα, και άλλες όπως του Βαγγέλη Χρόνη και της κόρης του Πέτρου Χαρίση της Ευθαλίας, ζωντανεύουν και πονούν. Πόσο μπορεί να αντέξει ο άνθρωπος χωρίς να χάσει την ανθρωπιά του; Την απάντηση τη δίνει στην ύστατη ώρα του ο Πέτρος Χαρίσης, μετανοιώνω λέει όχι για ό,τι έκανα, για ό,τι δεν έκανα, το ίδιο και ο παπάς που τραβά και αυτός το δικό του Γολγοθά.
Διαβάζοντας το βιβλίο του Τηλέμαχου Κώτσια ένιωθα πως έκανα μια κατάδυση στη σκοτεινή πλευρά της Ιστορίας, αυτή που χρόνια εμείς που η τύχη μας έφερε να γεννηθούμε στην άλλη πλευρά, αγνοούσαμε, ή θέλαμε να αγνοούμε. Τόσο κοντά και τόσο μακριά μας η Βόρειος ΄Ηπειρος, τόσο κοντά και τόσο μακριά οι ψυχές των ανθρώπων που μιλούσαν την ίδια γλώσσα με μας και μια γραμμή πάνω στο χάρτη τους έφερε στην απέναντι όχθη, ενός ποταμού χωρίς πέρασμα. Σκιές ανθρώπων μέσα σε ένα θολό τοπίο ομίχλης ζητούσαν βοήθεια και εμείς δεν ακούγαμε. Ώσπου άνοιξαν κάποτε τα σύνορα, έπεσαν τα συρματοπλέγματα και τότε τους είδαμε, είδαμε ποιοι ήταν αυτοί που είχαμε ξεχάσει τόσα χρόνια , μόνο που και πάλι δεν είμαστε έτοιμοι να τους δεχτούμε με την θέρμη που τους άξιζε. Μια μεγάλη συγνώμη χρωστάμε στους ανθρώπους αυτούς που θέλουμε να λέμε αδελφούς μας, αλλά κάθε άλλο παρά αδελφική αγάπη τους δείξαμε. Ο Τηλέμαχος Κώτσιας με απλότητα και μαεστρία, χωρίς πάθος και ψεύτικες εξάρσεις μας δίνει την ωμή εικόνα του τι σήμαινε να ζεις στον παράδεισο του Χότζα. Μιλάει για αυτά που έζησε και κουβαλούσε μέσα του χρόνια τώρα. Τον έχω ακούσει να λέει πως τον στοίχειωναν τα βιώματα αυτά και πως αν δεν τα έγραφε δε θα λυτρωνόταν. Θέλω να του πω πως δεν λυτρώθηκε μόνο αυτός γράφοντας το βιβλίο αυτό, αλλά και όσοι το διαβάσαμε νιώσαμε τη κάθαρση που φέρνει γνώση της αλήθειας. Τηλέμαχε Κώτσια, σε ευχαριστουμε για το ωραιο βιβλίο και σου ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο.
